Historię tego, jak ta książka była jednym z niespełnionych marzeń mojej młodości, opisałem już wcześniej, więc tutaj napiszę tylko moje refleksje na temat jej treści. Będzie to więc taka recenzja po latach mająca dla mnie znaczenie sentymentalne. Nie oznacza to jednak, że przy tej okazji nie znajdą się tutaj żadne wartościowe informacje przydatne także dla postronnego Czytelnika.
Opisywana książka jest przypuszczalnie, bo nie wiem tego pewnie, drugą w kolejności encyklopedią rockową jaka się ukazała na światowym rynku wydawniczym. Pierwszą książką o takim charakterze była „Lillian Roxon's Rock Encyclopedia” wydana w USA w 1969 r. Opracowała ją australijska dziennikarka Lilian Roxon (zm. 1973 r.). Jednak w przeciwieństwie do niej publikacja Brytyjczyków miała albumowy charakter, stąd zaopatrzona została w dużą ilość kolorowych ilustracji przedstawiających wykonawców i reprodukcje okładek płyt.
Pierwsze wydanie tej książki ukazało się w 1976 r. i od razu spotkało się z ogromnym zainteresowaniem publiczności i krytyków. W następnych wydaniach, jak np. to moje, drugie, na okładce dodano w wielobocznej gwiazdce dodatkowe hasło zachęcające do jej zakupu. Pierwsze wydania miały w tytule „New Musical Expres”, a późniejsze były już pozbawione tego zwrotu. Umieszczając go w tytule na okładce w pierwszych wydaniach książki, chciano podkreślić, że dziennikarze, którzy przygotowali ten album, a więc Nick Logan i Bob Woffinden, na stale pracują w poczytnym i szanowanym wówczas piśmie muzycznym „New Musical Express”. Pismo to powstało w 1952 r. a w latach 70. XX w. było najlepiej sprzedającym się czasopismem muzycznym na wyspach.
Treść i skład książki przygotowano w Wielkiej Brytanii. Jej wydawcą także była tamtejsza firma Salamander Book, ale wydrukowano ją w Belgii. Uczyniono tak dlatego gdyż przypuszczalnie w tym kraju jej druk był tańszy a poligrafia lepsza. W związku z planem stworzenia bogato ilustrowanej encyklopedii książce nadano albumowy format, czyli wymiary: 210 × 297 mm. Wybrany do niej materiał ilustracyjny obejmował zdjęcia wybranych artystów i okładek płyt, w większości w kolorze. Już na okładce jej Autorzy chwalili się, że publikacja zawiera ona pod 600 notek biograficznych, ponad 300 reprodukcji płyt i ponad 150 fotografii artystów. Książka ta została wydana w dwóch wersjach: w bardziej ekskluzywnej, w twardej okładce i bardziej popularnej w miękkiej okładce. Album liczył w sumie 256 stron i został zaopatrzony na końcu w alfabetyczny indeks wykonawców.
Dobór wykonawców do tego albumu wynikał z popularności i uznania danych artystów w tamtym czasie, a więc w połowie lat 70. XX w. Obecnie jest to doskonały przykład wpływu epoki na ocenę i postrzeganie muzyki popularnej w danym czasie. Większość opisywanych artystów, to wykonawcy z Wielkiej Brytanii i USA. Jednie w bardzo nielicznych wypadkach uwzględniono twórców z innych krajów, np. z Niemiec (Kraftwerk, Tangerine Dream), Francji (Magma), Włoch (Premiata Forneria Marconi), Szwecji (Abba) i Japonii (Tomita). Było to typowe dla postrzegania muzyki rockowej przez Anglosasów w tamtym okresie.
Ta typowość polegała na tym, że ówcześni dziennikarze brytyjscy i amerykańscy powszechnie uważali, że jedynymi godnymi uwagi są muzycy z ich własnych krajów. W tym poglądzie utwierdzały ich szczególnie duże sukcesy artystów z Wielkiej Brytanii i USA. Muzyków z innych części Europy i świata niezbyt cenili, ale dla tych najbardziej wyrazistych robiono wyjątki, co uwzględniono w tej encyklopedii. Szczególnie duże trudności z przebiciem się do głównego nurtu muzyki mieli zwłaszcza wykonawcy nie posługujący się j. angielskim w codziennej twórczości. Nie przypadkowo więc tak wielu wybranych do encyklopedii zagranicznych artystów tworzyło muzykę prawie wyłącznie instrumentalną, np. Tangerine Dream.
Wszystkich wykonawców pogrupowano na trzy kategorie, co przekładało się na ilość miejsca jakie przeznaczono im w książce. Tekst w książce ma układ kolumnowy, a w typowym układzie były to cztery kolumny na stronie. Najważniejszych wykonawców wyróżniono w ten sposób, że przeznaczone na ich opis kolumny poszerzono przez co znajdowały się jedynie dwie na stronie. Innych wykonawców zróżnicowano w ten sposób, że tym ważniejszym poświęcono ponad kolumnę tekstu, a na opis tych najmniej istotnych przeznaczono jeszcze mniej miejsca.
Dobór wykonawców do tych kategorii odbył się zgodnie z ich ówczesną popularnością. Obecnie bardzo szeroki opis niektórych z nich, np. Joan Baez może dziwić, bo w późniejszych latach ich biogramy w nowszych tego typu wydawnictwach zostały znacznie ograniczone lub w ogóle zniknęły. Proporcjonalnie do znaczenia danego artysty zamieszczono też ilość towarzyszących tekstowi ilustracji: fotografii danego artysty i reprodukowanych okładek płyt.
Z dzisiejszej perspektywy można mieć krytyczne uwagi co do doboru artystów do tej encyklopedii i ilości miejsca poświęconego na opis niektórych z nich. Jednak należy pamiętać, że niektórzy z uznanych obecnie wykonawców w owym czasie nie miało wcale aż takiej popularności jak się obecnie sądzi. Przykładowo dzisiaj zespół Black Sabbath jest klasykiem heavy metalu równym Led Zeppelin, ale w tamtym czasie brytyjscy dziennikarze niezbyt go cenili. Dodatkowo po odejściu z grupy Ozzy Osbourne’a uważali, że kariera tej grupy ulegnie złamaniu, stąd w encyklopedii grupie tej poświęcono stosunkowo mało miejsca. Z kolei niektórzy artyści np. The Police, czy The Clash dopiero zdobywali szersze uznanie, stąd na ich opis poświęcono bardzo mało miejsca. Ale w tym wypadku było to zrozumiałe, bo reprezentowali oni nurty muzyczne np. punk, które dopiero powstały.
Podobnie do wcześniej wspomnianego dzieła Lilian Roxon, a także powstałych później ich wzorem wielu innych tego rodzaju książek, w encyklopedii tej oprócz wykonawców rockowych i popowych ujęto także artystów reprezentujących inne gatunki muzyki popularnej, a więc folkowych np. Woody Guthrie, jazzowych np. Miles Davis, rock and rollowych np. Cuck Berry, bluesowych np. B.B. King, popowych, np. Abba, disco np. Diana Ross, soulowych, np. Stevie Wonder, jazz rockowych, np. Mahavishnu Orchestra, reggae, np. Bob Marley, country, np. Willie Nelson. Na wielką pochwałę zasługuje umieszczenie w tej encyklopedii wykonawców mniej znanych, np. Pearls Before Swine, awangardowych, np. Henry Cow, często pomijanych w podobnych tego rodzaju encyklopediach wydawanych w późniejszym okresie.
Ponadto znalazły się tutaj hasła prezentujące style muzyczne np. amerykański blues, brytyjski rhythm and blues, producentów muzycznych np. George Martin, kompozytorów np. Jack Nietsche, spółki kompozytorskie np. Jerry Leiber & Mike Stoller , przedstawiono też sylwetki ważniejszych prezenterów radiowych np. Alana Freeda. Uzupełniało to opisami kultowych wydarzeń kulturalnych związanych z muzyką popularną, np. hasło poświęcono festiwalowi rockowemu w Woodstock.
Najwięcej miejsca (dwie szerokie kolumny) poświęcono na opis następujących wykonawców:
The Allman Brothers Band, Joan Baez, Beach Boys, The Beatles, David Bowie, Eric Clapton, Bob Dylan, Fleetwood Mac, The Grateful Dead, Jimi Hendrix, Jefferson Airplane (Jefferson Straship), Elton John, Led Zeppelin, Pink Floyd, The Rolling Stones, Paul Simon, Rod Stewart, The Who, Frank Zappa.
Lista ta pokazuje oczywistych gigantów w rodzaju Pink Floyd, Led Zeppelin, The Beatles i The Rolling Stones, ale też kilku wykonawców mniej oczywistych z polskiej perspektywy, np. Beach Boys. Ale trzeba pamiętać, że ta książka powstała w połowie lat 70. a wówczas rynek muzyczny był inny niż obecnie. Wtedy było w nim miejsce na samym szczycie dla Franka Zappy, a obecnie byłby on raczej artystą niszowym a nie masowym. Z kolei zespoły The Who czy Jefferson Starship mocno zaznaczyły swe miejsce na rockowej scenie lat 70., ale od lat 80. nie nagrywały już znaczących artystycznie płyt i popadły w niełaskę masowego odbiorcy. W Polsce zresztą nigdy nie były aż tak popularne i znane. Podobnie było z The Allman Brothers, ale zespół ten odrodził się pod koniec lat 80 z nowymi wspaniałymi muzykami i na przełomie lat 80. i 90 nagrał kilka nowych klasycznych już obecnie albumów.
Średnią ilość miejsca poświęcono na następujących wykonawców:
Abba, The Band, Captain Beefheart, Chuck Berry, Marc Bolan (T. Rex), James Brown, Jackson Brown, Bee Gees, Eric Burdon, The Byrds, John Cash, Joe Cocker, Judy Collins, Cream, Creedence Clearwater Revival,
Deep Purple, Donovan, The Doors, Electric Light Orchestra, Emerson Lake And Plamer, Everly Brothers, Fairport Convention, George Fame, Family, Flying Burrito Brothers, Four Seasons, Aretha Franklin, Rory Gallagher, Marvin Gaye, Genesis, Gong, Grand Funk (Railroad), Al. Green, Groundhogs, Woody Guthrie, Roy Harper, George Harrison, Hawkwind, Isaac Hayes, Buddy Holly,
Janis Ian, The Impressions, Incredible String Band, The Isley Brothers, The Jacksons, Jethro Tull, Janis Joplin, B.B. King, Carole King, King Crimson, The Kinks, Gladys Knight And The Pips, Alexis Korner, John Lennon, Lindisfarne, Little Feat, Love, The Lovin’ Spoonful, Mamas And Papas, Manfred Mann, Bob Marley (And The Wailers), Dave Mason, John Mayall, Paul McCartney, Contry Joe McDonald, John McLaughlin, Don McLean, Steve Miller, Joni Mitchell, Moody Blues, Van Morrison, Mott (The Hoopie), Mountain, The Move,
Harry Nilsson, Nitty Gritty Dirt Band, Ted Nugent, Mike Oldfield, Roy Orbison, Gram Parsons, Poco, Elvis Presley, The Pretty Things, Procol Harum, Queen, Quicksilver Messenger Service, Otis Redding, Lou Reed, Linda Ronstadt, Diana Ross, Roxy Music, Todd Rundgren, Leon Russell, Santana, Neil Sedaka, The Shadows, Sly And The Family Stone, Soft Machine, The Spencer Davis Group, Brude Springsteen, Steeleye Span, Steely Dan, Cat Stevens, John Stewart, Stephen Stills, Strawbs,
James Taylor, Ten Years After, Richard and Linda Thompson, Three Dog Night, Traffic, Ike And Tina Turner, The Velvet Underground, Rick Wakeman, Muddy Waters, Johnny Winter, Steve Wonder, Roy Wood, The Yardbirds, Yes, Neil Young.
Część wybranych do tej kategorii artystów jest oczywista, np. Abba, Bee Gess, Chuck Berry, John Lennon, Mike Oldfield, Electric Light Orchestra, Yes, Bob Marley, Moody Blues, Lou Reed, Neil Young itd. Jednak niektórych dziwić może fakt, że w tej kategorii umieszczono np. Deep Purple czy Genesis, a to przecież obecnie wielkie gwiazdy muzyki rockowej. Jednak w połowie lat 70. wykonawcy ci, choć dobrze oceniani, nie byli jednak uważani za megagwiazdy w rodzaju Led Zeppelin czy Pink Floyd. Tym bardziej szokujące z punktu widzenia przeciętnego polskiego melomana jest wybór niektórych innych artystów do tej kategorii np. Captain Beefhearta, czy Soft Machine, którzy w naszym kraju nigdy nie byli zbyt znani, a tym samym cenieni przez szeroką publiczność. Trzeba też jasno powiedzieć, że w chwili gdy powstała ta encyklopedia wielu z tych artystów było w Polsce okresu PRL nieznanych lub mało znanych. Przykładowo w tamtym czasie mało kto w naszym kraju znał twórczość np. Lou Reeda, Leona Russella, czy grupy Family i Nitty Gritty Dirt Band.
Niektórzy z tych wykonawców nie zaistnieli w umysłach masowego odbiorcy muzyki popularnej w Polsce do chwili obecnej, np. amerykańska grupa Four Seasons działająca nieprzerwanie od 1960 r. do połowy lat 90. XX w. uważana za najpopularniejszy zespół rockowy w USA przed The Beatles. Dziwić też może wielkie uznanie i popularność w wielkiej Brytanii Alexisa Kornera (zm. 1984), cenionego także w Polsce, ale w sumie mało słuchanego i granego w Polskim Radio.
Najmniej miejsca poświęcono na wykonawców mniej popularnych, co nie znaczy, że słabych muzycznie, np. Be-Bob Deluxe i awangardowych np. Slapp Happy, a także tych pochodzących spoza Wielkiej Brytanii i USA, np. holenderski Golden Earring.
Pomimo tych uwarunkowań związanych z czasem powstania encyklopedii szokujące dla dzisiejszego Czytelnika są wyjątkowo skromne objętościowo notki na temat niektórych znanych i cenionych dzisiaj wykonawców, np. Aerosmith, Barclay James Harvest, Blue Oyster Cult, Budgie, Camel, J.J. Cale, Caravan, Kansas, UFO, Vangelis, Van Der Graaf Generator, Tom Waits. Jeszcze bardziej szokujący jest brak w encyklopedii niektórych wykonawców, np. Scorpions, Rush czy Judas Priest. Oczywiście w encyklopedii zabrakło też wykonawców z Europy Wschodniej np. znanego na Zachodzie węgierskiego zespołu Omega, czy polskiego SBB.
Generalnie rzecz biorąc wszystkie hasła w tej encyklopedii zredagowano dość enigmatycznie koncentrując się na podawaniu życiorysów, składów, tytułów płyt, a mniej na analizie twórczości. Z obecnej perspektywy największą wadą tej encyklopedii jest to, że wszystkie informacje kończą się w niej na 1977 r. Jednak dla mnie nie ma to aż takiego znaczenia, bo najważniejsze jest to, że wreszcie kilka lat temu spełniłem swoje marzenie i kupiłem tę encyklopedię w formie fizycznej. Jej oprawa edytorska robi duże wrażenie do dzisiaj. W epoce był to prawdziwy „edytorski kosmos” zwłaszcza w porównaniu z książkami wydawanymi w PRL.
Na początku lat 80. XX w. ukazało się poszerzone wydanie tej encyklopedii obejmujące, w dodatkowej wkładce dołączonej na końcu, artystów punkowych i nowofalowych. Przy tej okazji usunięto niektóre hasła oraz dokonano niewielkiego przeredagowania niektórych wcześniejszych notek.
